Agaches occitans sus la guèrra de 14-18

Aquí una bona idèa de la seccion IEO d’Arièja de tornar publicar (aprèp Viure a l’Escòla e la FOL d’Aude dins las annadas 1970 e 1980) los dessenhs de guèrra de Dantoine e, de mai, de realizar una mòstra sus aqueles dessenhs. An rajustat a la reproduccion del libre original de 1932 las legendas en grafia classica e en revirada francesa e unes dessenhs inedits en colors. 

Lo Pèire Dantoine nasquèt a Carcassona en 1884. Son paire ussièr moriguèt que lo Pèire èra jovenòt. Trapèt un emplèc a la Prefectura. De jove, dessenhèt la vida de la carrièra, los personatges pintorèscs, lo rugbí, los afars politics locals o internacionals. En 1914, es mobilizat. Dels dessenhs del (e sul) temps de guèrra, farà un recuèlh (lo sol que publicarà). Lo demai de son òbra es escampilhat (dins La Dépêche a Carcassona e dins maitas revistas).

Acompanha sos dessenhs de legendas ont lengadocian e francés se barrejan. Lo Dantoine a lo sens de la formula e del bon mòt.

Sos dessenhs sus la guèrra de 14-18 rendon compte de la vida dels Peluts al front, al mai pròche de l’uman. Aqueles soldats que sovent se demandan çò que fan aquí e que pensan plan fòrt a la vida al país o analizan las situacions a partir de lor viscut audenc: las malautiás de la vinha, l’indispensable tap del bidon, la tua del pòrc que balha pas dreit a una mièja-jornada de permission,… Es tanben una reflexion sus las diferéncias de percepcion entre lo front e l’arrièr. L’unifòrme militar capita pas de transformar l’òme.

Los soldats vòlon pas montar a l’assalt coma dins aquel dessenh ont un general demanda a dos soldats: «Qu’avez-vous à vous gratter l’un contre l’autre?» E l’un de respondre: «Som evacuat per la gala, mon general. Si la podiá passar al camarada per èsser evacuat amb ieu! »

L’IEO-Arièja bota en 4 de cobèrta del libre aquela frasa de Loís Bonfils: «L’istòria de la guèrra guerrièra, de la vida vidanta dels soldats, serà escricha per los que l’auràn viscuda, coma nautres, e que li serà estada dictada per ce qu’aurem vist.»

De legir e d’escotar sus 14-18

De segur, per ne saupre mai sus 14-18 viscut pels Occitans, cal legir en occitan lo libre de Loís Bonfils, coma cal legir en francés los quasernets de guèrra del caporal Loís Barthàs : una lectura salutària per esperar lo « jamai pus ». Cal pas mancar tanpauc de legir lo tèxte de la pèça sasissenta e fòrta de l’Andrieu Neiton : La légende noire du soldat O  e es plan domatge s’avètz pas assistit a una representacion.

Per Noste ven de publicar Lo matricule 1628 pendent la guèrra d’Edoard Molar, imprimidor e jornalista d’Ortès. Un libre que presenta coma «un testimoniatge excepcionau sus la guèrra de 1914-1918» e «ua de las òbras màgers de la literatura occitana de Gasconha deu començament deu sègle XXau.» 

Traparetz sul Net la cançon del Marcèl Amont dedicada al caporal Barthàs  . Lo grop du Bartàs enregistrèt tanben una cançon Los uòus que conta l’episòdi ont un grop de soldats lengadocians pagan los uòus a una boratièra en plaça de los raubar :

Perque t’i envoièron, Loís, / dins l’orror de la guèrra ? / Sètz un brave molon a pas saupre perqué l’avètz faita la guèrra, e jamai ba saupràn. / An daissat çò qu’avián, lo bonur, / lo malur, son tombats dins la fanga. / La mòrt, los onors militars, / la glòria de la patria, la talent, / lo freg e al mitan : tres uòus. / Òu ! coma as plan fach / de raubar pas aquels uòus. / Òu ! coma as plan fach / de los voler pagar.

Dins un autre registre, podètz escotar la cançon del Jòrdi Brassens sus la guèrra de 14-18 represa en occitan per Còrna d’Auròc ont lo setòri, pas brica conegut coma militarista, canta: « Mas bèl manhac, placi primièra / La de quatòrze sens error ».

Dins Aude, per una emission Als 4 Vents de RCF-Pays d’Aude, avèm mes en voses las legendas dels dessenhs de Dantoine (emission del 16 de decembre de 2024  ).

E me soveni del papeta qu’a taula reveniá sovent sus son temps d’armada per aquela guèrra de 14-18!

A Peiriac de Menerbés, lo monument dedicat al barralièr e caporal Loís Bartàs es estat edificat dins lo Jardin de la Patz…

Jamai-pus Roch

• Carta postala editada per l’IEO-Arièja