Amb la despartida de Cristian Chaumont, la lenga occitana ven de pèrdre

un de sos valents servidor

            Le literatura occitana contemporanèa es rica d’escrivans nombroses. Totes participan a la vida culturala del país. Cristian Chaumont èra un autor actiu e discret de las Letras d’Òc. Se moriguèt, pecaire ! lo 24 de decembre de 2023 a Narbona ont s’èra retirat. Èra originari d’Albigés. Èra nascut de Masamet, vengut del costat pairal de la Montanha Negra e del costat mairal de Lauragués. Èra eissit de familhas ont se coneissiá pas d’autra lenga sociala que la nòstra.

Emai se s’i metèt tardièrament, foguèt un autor abondós. Entre « Roges nivolasses » editat en 2010 e « Al dintre de la clòsca» paregut en 2023, son pas mens de sèt romans que Cristian Chaumont nos balhèt a legir. Malurosament la critica occitana parlèt gaire de son trabalh. Es damatge que demòra un autor a legir. Lo melhor biais de rendre omenatge a un artista que nos ven de quitar es encara de presentar son òbra.

            Adoncas, « Roges nivolasses » foguèt son primièr roman e aqueste pareguèt dins la colleccion « Crimis » de l’I.E.O.. Lo roman que nos prepausa es un roman policièr. O puslèu se tracha aquí d’un roman gendarmièr. D’efièch, lo ritme es pas lo meteis quand l’accion se passa dins un mitan urban o rural. Lo ritme, mas tanben la descripcion de las situacions son desparièras. Emai se l’intriga es pro vesedora tre la debuta de la narracion, pasmens demora al lector de gausir lo plaser dels ambients que depintra l’autor. E aquí s’i sap far ! Nos regala del biais qu’a per descriure l’ambient foscarin d’una sala d’estanquet o la fredura del campèstre carcinòl quand bufa lo terral. Per un primièr ensag, aquel primièr roman èra ja una capitada literària.

« Recapte-ultim » es un roman de guèrra. Dins las Letras occitanas los romans de guèrra son escarses. Alavetz, es amb grand curiositat que se descobrís aqueste. Cristian Chaumont aviá l’art de la narracion. Aviá subretot la facultat de crear de situacions mai realas que la realitat.

            Sèm al temps de la darrièra guèrra e de l’occupacion nazia en Occitania. Se desgatja del roman un ambient permanent de suspicion. Una atmosfèra pesuga de tensions que poirís quasi totas las relacions umanas, ont las quitas relacions amorosas pòdon èsser interessadas e falsas. Ni mai, ni mens, l’autor descriu una societat en estat de guèrra civila ont cadun se deu mesfisar de totes. La menaça d’una denóncia plana tras que bas.

            A contrabriu, las relacions de solidaritat son d’ont mai preciosas que son escarsas. Malgrat los perilhs que s’amagan d’en pertot, d’unes, rares, resistan a l’ignominia. Cristian Chaumont nos i escalcís alavetz una societat occitana divisida, duala, ont la neutralitat politica es venguda impossibla. Acceptar la tirania sens res dire ni far, es ja collaborar amb aquesta. L’autor a pas son pariu per far pujar lo suspens fins a son paroxisme. Sap congrear e menar d’unas situacions que tenon lo legeire en esvelh. A las qualitats d’un romancièr confirmat. Son òbra de guèrra e d’amor es capitada. Teni aquel libre per un dels melhors que se pòcan legir. L’òbra es plan soscada e requistament alestida.

Dins aqueste « Recapte-ultim », Cristian Chaumont a lo biais per descriure los paisatges e la natura. Sap dintrar dins los detalhs per depintrar los vegetals. D’un autre latz, e en meteis temps, a l’engèni de far evoluir sos personatges dins un mitan tras que concret. Sos tablèus son d’un grand realisme. Nimai a pas son pariu per descriure los animals e los far viure dins l’imaginacion del monde. Fa pas cap dobte que Cristian Chaumont a una compreneson innada de la natura. La resulta n’es un encantament vertadièr. Se pòt quasi dire que sa ficcion es tanben -e benlèu subretot- lo libre d’un naturalista.

            Al nivèl de la lenga, l’autor possedís una constellacion de probèrbis plan escalcits, e de dichas popularas plan sentidas, menadas aquí ont cal e al moment que cal. Venon directament del patrinòni popular. En mai de téner la lenga de familha, l’autor a emmaganizat e aprofiechat tot çò que la cultura occitana carreja d’autentic. Ne coneis totes sos adornaments e expressions idiomaticas originals. Cristian Chaumont pasta amb delicis la lenga del cadajorn per ne far una lenga literària particularament gostosa. La nos servís dins una presentacion qu’aflata los sens. Aquela mena de roman es preciós.

            Amb « Autan negre », Cristian Chaumont es dins sa vila de Masamet. A véser cossí l’autor ensaja de longa de la descriure pel menut, se compren còpsec que Masamet es sa vila de còr. Emai es vertat e uman de téner son airal de naissença per lo país de Cocanha. De Masamet, Cristian Chaumont ne descriu totas las carrièras, las avengudas e los pargues coma tanplan los edificis publics. Mai qu’aquò ! ensaja dins aqueste « Autan negre » de nos far despartir los ivèrns rigoroses que pòdon picar sus aquestes aigavèrs nordencs de Montanha Negra. Una montanha que, de mercés a Cristian Chaumont coma de plan maites autors, pensi aquí a Claudi Assemat, Miquèl Decòr e d’autres encara, ten una plaça particulara dins la literatura occitana. Emai se lo massís es gaire espandit, es pasmens tot un univèrs per los que i demòran o simplament lo coneisson per l’aver trevat. Masamet es la capitala d’aquel massís. O foguèt d’autant mai quand l’industria del deslanatge fasiá flòri. Alavetz, a n’aquel epòca, totes los Montanhòls d’alentorns davalavan a la vila per s’anar ganhar las trempas abans de, cada ser, tornar pujar dins lors borietas de qualques ectaras de tèrra magra ont sovent se podiá sonque fa venir un cabal de fedas.

            Cristian Chaumont es l’òme de la transicion entre una societat que foguèt per granda part occitanofòna, la de las annadas cinquanta del sègle passat, e la d’uèi. Una societat masametòla que non solament coneguèt la pèrdia de son industria, mas qu’en meteis temps coneissiá la pèrdia de son identitat. D’efièch, la desindustrializacion s’acompanhèt a partir de las annadas 1980 d’una demesida demografia.

            L’autor sembla aver de mal engolir aquel estat de fach. Cèrca dins sas òbras de voler contunhar far viure la vila de son enfança. Aqueste Autan negre sona coma un requièm ofèrt a una vila, non pas completament mòrta, mas ça que la plan aconsomida. Cèrca a la reviudar d’un biais modernissime, çò qu’es una capitada tant del costat lingüistic que del costat literari.

            L’autor possedís l’art de menar son raconte, sa ficcion. O fa amb mestritge. Sap desvolopar aquí ont cal e al moment mannat per téner son legeire en alen. D’autre latz, es un observator atentiu de las mors socialas que son las nòstras a l’ora d’ara. Ne jòga sens ne subrejogar, amb la dòsi justa per escalcir un raconte calibrat a plec.

            Per aqueste roman, lo tèma causit es lo de las luchas socialas e ecologistas. De prima pausa, l’escomesa èra pas aisida. Caliá evitar las trapèlas dels luòcs comuns, çò que faguèt Cristian Chaumont amb vòia e l’assegurança dels escrivans de mestièr. Coneissiá d’a fons los rodatges societals, o aviá provat dins sos obratges anteriors, aqueste fa pas qu’o confirmar.

            Los personatges del roman, que siaguen lo sindicalista, lo miltant ecologista, lo conse o lo patron d’industria, son tipats a plec, valent a dire que cáson pas jamai dins la caricatura aisida. La literatura de Cristian Chaumont es una literatura en presa amb la societat. Es un miralh pausat de cara la comunitat umana per li permetre de s’agachar en fàcia e soscar a sas practicas socialas e societalas. Escriu una pròsa tras que generosa.

Dins « Qual se soven de Naipaspro ? » Cristian Chaumont contunha una òbra modèrna que pren en compte l’actualitat. Son scenari se debana pas al temps que Bèrta fialava, mas plan al sègle XXIen. N’aprofiècha per desvolopar qualques questions filosoficas dins divèrses domènis. Es sensible a las problematicas socialas e ecologicas. Atanben, rescontram dins aqueste roman, coma dins lo precedent, de personatges que i son pauc o pron confrontats. Plan solide fa pas qu’aflorar aquelas problematicas que sèm aquí en plen dins la literatura policièra.

            Cristian Chaumont es un autor popular plan enrasigat dins la societat occitana e dins lo temps nòstre. Es aquò que fa l’interés de son tabalh. Sos romans son agradius per çò que nos parlan de nosaus. Son modèrnes dins lor engimbradura e tanben pels tèmas desvolopats o abordats.

            L’autor enplega una lenga viva, fòrça granada. Fin finala la lenga qu’a d’unes endreches se pòt encara ausir al moment de festivitats particularas coma per una tresena miègtemps de rugbi del costat dels vièlhs suportaires.

            Dins aquel roman complet de Cristian Chaumont se i tròba totes los engredients necessaris a un bon policiard : lo suspens, plan solide e sens lo qual i pòt aver de literatura policièra que se tengue ; mas aqueste suspens dèu èsser acompanhat d’umor e -quand ne vira- d’erotisme. E justament lo miriti grand d’aqueste libre de Cristian Chaumont es de nos porgir una sensualitat que presentament qualificarai « d’estivala » per n’aver pas a dire mai que vòli pas demesir lo plaser de descobèrta dels futurs legeires.

            La casuda d’aqueste « Qual se soven de Naipaspro ? » ven clavar una istòria palsemanta de cap en cima. L’òbra imaginativa de Cristian Chaumont petejava de pertot. Regalarà lo que se balharàn lo plaser de la legir.

Per çò qu’es de « Abelhas e forselons », tornem dire un còp mai que lo roman de guèrra es un genre gaire espandit dins la literatura nòstra. Es ça que la pas lo primièr còp que Cristian Chaumont s’i ensajava, ja amb « Recapte ultim », paregut en 2015, nos aviá balhat un roman que l’accion se debana a l’entorn dels moviments armats de resistància al nazisme. Aqueste còp i torna dins un decòr que sembla lo precedent : la Montanha Negra. Los quitis personatges, per d’unes costats, semblan eles tanben aparentats.

            Dins aqueste roman coma dins totes los de Cristian Chaumont lo ritme de la narracion es sostengut. Tot i es. Manca pas res sens que, mentretant, i aja de subrecarga. L’autor pòrta l’agach aquí ont cal e al moment que cal. Possedís l’engèni del scenari. Aquel roman fariá un film de tria.

            L’autor masametòl es un artista complet que coneis los secrets de las colors dels mots. Aquò balha la mirgalhadura dels tablèus, nombroses, que nos prepausa. Son escritura es a l’encòp fornida e linda. La segmentacion de l’òbra es judiciosament despartida en capítols equilibrats.

            Alara qu’al moment de la guèrra de 1939-1945 Occitània es estada un país de resistància als faissismes nazi e petanista, es curiós qu’aquela jaça potenciala de literatura guerrièra siá pas estada mai expleitada dins las Letras occitanas. Montanha Negra es estat un nautiluòc dels maquises. Res d’estonant, alavetz, qu’un escrivan coma Gui Vialar s’i siá el tanben ensajat un bricon.

            Los protagonistas del roman de Cristian Chaumont son nombroses e totes plan escalcits. Cadun a una personalitat fòrta, psicologicament plan trempada. L’autor nos entraina dins un monde dual ont las fòrças positivas an de mal far la contra a las fòrças tenebrosas. Es una istòria alestida amb un fum de rebombidas evenemencialas que pòt pas qu’embelinar lo legeire, de cap a cima del volume.

            Los personatges femenins pintrats per Cristian Chaumont son totes de mèstras femnas que sabon çò que vòlon e que fan çò necessari per o obténer. Mai que los òmes, mestrejan lor destinada. Pr’aquò, partisson sovent de situacions plan mens aisidas que las de lors companhs masculins. Amb los mejans que son los lors, participan activament a la resistància contra l’envasidor. La guèrra lor permés de se desliurar del carcan del paternalisme e del masclisme.

            Lo còp de mèstre de Cristian Chaumont es qu’a un moment donat, sens i tocar, fa lo parallèl entre la resistància al nazisme del sègle XXen e la resistància dels Occitans a l’invasion francesa del sègle XIIIen. Per aquò, imagina una emboscada dels maquisards contra una colona armada alemanda a … Montjèi. Just al quiti endrech ont en abrial de 1209 Ramond-Rotgièr de Foish, son filh Rotgièr-Bernat e lo faidit Guiraud de Pepieus alestiguèron una emboscada contra una tropa de crosats compausada d’Alemands. Sola la poténcia literària d’un autor coma Cristian Chaumont nos podiá porgir una tala audàcia. Aqueste « Abelhas e forselons » es d’excellenta factura.

            Enfin, en 2021, Cristian Chaumont faguèt paréisser un sièisen obratge : « L’aus de colère ». Los romans istorico-socials son gaire nombroses dins la literatura occitana, atanben es caporal de parlar de los que son publicats. « L’aus de colère » n’es un.

Cristian Chaumont, es un escrivan que compta dins la literatura nòstra. Paradoxalament plan pauc de monde parla del seu trabalh. Pr’aquò, dempuèi la debuta d’aqueste sègle, arrestèt pas de publicar de romans.

            Es un autor de tria que cal legir. Amb « L’aus de la colère » nos torna amb un roman social remirablament fargat. Dins aquesta ficcion, Cristian Chaumont nos conta la cauma dels obrièrs deslanaires de Masamet que durèt quatre meses plens. A n’aqueste terrible conficte social se venguèt empeutar, coma de costuma, un conficte intèrne a la classa obrièra entre los caumaires e los « jaunes », valent a dire los que volguèron pas menar cauma. Aquelas tensions e divisions son malurosament inerentas a tot moviment social, mas quand aqueste se debana dins una vilòta ont cadun se coneis, las ressentidas son exacerbadas e tanplan pòdon desembocar sus d’agressions fratricidas. Son tanben aqueles inevitables dramas que nos conta l’autor dins son libre. Se la ficcion vira a l’entorn d’una romança d’amor, pasmens se tracha d’un roman istoric que pega a la realitat dels faches. Lo raconte es lo dels patiments pels caumaires que deguèron endurar la sopa populara e l’acuèlh solidari de lors mainatges dins de familhas obrièras de Caramauç, Albi o Graulhet.

            Malgrat la tension dramatica avenada per la cauma reivindicativa, l’autor nos ofrís, de quand en quora, qualques passatges pus leugièrs que marcan la resiliéncia de l’umanitat. Emai dins las tempsadas mai negras, l’uman contunha de plaçar un pauc d’amor e d’umor dins los intersticis dels dramas. D’aquò, Cristian Chaumont ne teniá compte. Ni per la gravitat del sujècte desvolopat, lo roman es pas ges pesuc e se lo conflicte es de longa en filigrana, totjorn la fòrça de la vida l’empòrta sus las orrors de las injustícias.

            Cristian Chaumont es estat l’escrivan d’una vila, es estat l’escrivan de Masamet. Degun escriguèt pas aitant coma el en occitan sus aquesta vila. Masamet se pòt enorgulhir d’aver un cronicaire amb un tal engenh literari. Mas d’uèi escarses son los de Masamet que se pòdon regalar del trabalh de Cristian Chaumont. Aquí es la consequéncia d’una colonizacion quasi capitada.

            Se pòt pas evocar l’òbra literària de Cristian Chaumont sens parlar de la riquesa de sa lenga. A creire que Montanha Negra es estada de tot temps un conservatòri requist per la lenga nòstra. A lo legir se compren que l’autor, de son temps de mainatge, es estat en contacte dirècte amb l’occitan. Fa una lenga claufida d’expressions idiomaticas que farián lo bonur dels fexicografes.

Sèrgi Viaule

Bibliografia de Cristian Chaumont :

• Roges nivolasses – roman, (I.E.O. 2010)
• Recapte-ultim – roman (I.E.O. Lengadòc 2014)
• Autan Negre – roman (I.E.O. Lengadòc 2016)
• Qual se soven de Naipaspro – roman (I.E.O. Lengadòc 2017)
• Abelhas e forselons – roman (I.E.O. Lengadòc 2018)
• L’aus de colèra – roman (E…rau edicions 2021)
• Al dintre de la clòsca -roman (E…rau edicions 2023)