CURIOSÈR

Una cronica de l’Eric Asti�

Per parlar un pauc de tot e de tot un pauc

D’escotar tanben sus Ràdio Lengadòc !

Adissiatz mond de Ràdio Lenga d’Òc e adishatz plan.

          Quiò, aqueste còp dirèi dab vam « adishatz » logic : que vau presentar lo berret.

          Imaginatz, es un cobrecap que segon la legenda remonta als galleses per far nacion francesa bensai mas es l’autentic objècte occitan segurament lo mai conegut e lo mai utilizat sus tota la planeta.

          Primièra precision : tot lo mond dison berret basco, mas es pas basco, briga. Aquò’s un pauc coma per la saussa bearnesa que non n’es pas, bearnesa. Foguèt creada en 1837 al pavilhon Enric IV de Saint Germain en Laye pel capcosinièr Jean-Louis-François Collinet que la metèt al punt per azard e que la nomenèt bearnesa en onor del restaurant ont trabalhava.

          Lo berret remonta pas als galleses, mas als bearneses. Es bearnés (bigordan benlèu?) gascon en tot cas quitament se l’apellacion berret basco es comercialament disent, de mai bon prononciar que berret bearnés.                                     

          Al sègle XIXen L’emperaire Napoleon III e l’emperairitz Eugenia de Montijo lancèron la mòda de las vacanças dins los Pirenèus. Tre 1853, tastèron l’Izarra, decretèron que lo berret èra basco, la cort zo decretèt tanben, l’Empèri parièrament, puèi la Republica, e lo plec èra pres.                                        

           Etimologicament se tracta del barretum latin doncas del berret qui a un feminin berreta. Existís tanben bonetum qui a donat bonet en occitan e boina en basco.                                                                                                   

          Aquesta còfa, digam vascona es de feutre de lana. Largament espandida dins los Pirenèus a travèrs las montanhas, apara lo cap dels pastres e dels montanhòls contra bruma, pluèja e nèu mas pas los orses.

          I a una cançon famosa que remonta a 1931. Lucian Boyer, poèta compositor originari de Leunhan en Gironda trobèt qualques 1200 cançons, e una especialament titolada Le béret, ont descriguèt tot çò qu’es umanament possible de far e de viure amb un berret : (ne vaquí una version gascona)

Tot cohader illustra sa contrada

Lo marroquin pòrta un fès amusant

Peu mexican tenguda escricada

Dab un sombrero es fièr coma Artaban !

Per lo borgés non es pas un repròche

Hica un melon, capulat-capulet.

Jo lo capèth lo meti a la pòcha

Que soi gascon, que pòrti lo berret !

          Seguisson sièis coblets de mai. Lucian Boyer èra un personatge cap e tot,  descobrir sa vida aquò’s impressionant.

          Del berret gràcia a son aspècte sople e natural, chic e rustic a l’encòp, es estat adoptat pel mond del cinèma, de la mòda e per las armadas de totes los continents.

          Negre o de totas las colors, ambe lo codic o cavilhòt mai o mens long -aquela coeta pichona que depassa al centre-, ambe o sens bordaduras de cuèr que donan un torn de cap fixe a cada exemplar, a conquistat totas las generacions e totes los estiles,                

          de mon papet Enric del Passatge d’Agen a Che Guevara, en passant per Michèle Morgan, Greta Garbo, Faye Dunaway, Brigite Bardot, Silvester Stallone e Jason Statham.

          Mai folclorics de concorses de lançar de berrets existisson, pas practic practic coma frisbee, mas 43 mètres de vòl planat a Bersèma en Ardecha se meritava plan una mencion especiala.

          Per èsser eleganta, elegant, militar, suportaire d’una equipa locala o nacionala d’espòrt, sostenètz l’entrepresa Laulhèra a Auloron en Bearn, contra la concurréncia chinesa e portatz un berret, un bonet, un capèth   

          (dins las Landas capèth vòl dire béret e chapeau se ditz chapèu) e oblidetz pas que lo capèl que vos va es lo capèl que vos agrada !

Que soi gascon, que pòrti lo berret !

Adissiatz mond de Ràdio Lenga d’Òc adishatz plan e prenètz suènh de vosautres.